Τα τείχη της Αδριανούπολης (3)-Edirne surları (3)-Edirne walls (3)

Ο Πύργος του Τσιμισκή – Makedonya kulesi

Σε κάθε γωνία του τείχους υπήρχε πελώριος στρογγυλός πύργος . Σώθηκε μόνο ένας στη ΒΑ γωνία και δίνει το μέτρο εκτίμησης των υπολοίπων. Είχαν λοιπόν οι πύργοι ύψος πάνω από 10 μέτρα , διάμετρο 10 μέτρα και είχαν επάλξεις. Αυτός που σώζεται στηρίζεται σε ογκώδεις λίθους και ανάγει την αρχή του σε πολύ αρχαίους χρόνους . Σαν από θαύμα σώθηκε από τη φθορά του χρόνου και τη σκαπάνη και καταδικάστηκε ως άλλος Άτλας να φέρει πάνω στους ώμους του το ωρολόγιο της πόλης. Διασώζει στην εξωτερική του επιφάνεια την εξής επιγραφή

Κ(ύρι)ε βοήθει τω ευσεβεστάτω και φιλοχρίστω βασιλεί ημών Ιωάννη.

Η επιγραφή αυτή έπαθε  βλάβη το 1889 , όταν καταστράφηκαν κάποια γράμματά της , επειδή ανοίχτηκαν κάποια παράθυρα , αναγκαία για το φωτισμό του εσωτερικού του πύργου . Κινδύνεψε να καταστραφεί εντελώς από τους Νεότουρκους το 1910. Τότε διατάχτηκε γενικός εξωραϊσμός της πόλης και ιδιαίτερα της κεντρικής αγοράς για την επικείμενη επίσκεψη στην πόλη του Σουλτάνου Μεχμέτ Ρεσάτ . Ο πύργος ασβεστώθηκε και η επιγραφή παρουσιάστηκε με κάθε λαμπρότητα. Και θέλησαν τότε οι Νεότουρκοι να εξαφανίσουν την επιγραφή , αλλά κάποιοι από τους δικούς μας που συνεργάζονταν με αυτούς , τους έδωσαν να καταλάβουν ότι η εξάλειψη από αυτούς επιγραφής που διατηρήθηκε για δέκα αιώνες , θα ψύχραινε το ζήλο των Χριστιανών υπέρ του Νεοτουρκικού Κομιτάτου και δε θα πίστευαν τις εξαγγελίες τους για συναδέλφωση και ισότητα. Έτσι ξεπεράστηκε τότε ο κίνδυνος.

Αλλά σε ποιον από τους οκτώ με το όνομα Ιωάννης γνωστούς αυτοκράτορες του Βυζαντίου ανήκει η τιμή της επισκευής και ανακαίνισης αυτού του πύργου;

Πάνω σ` αυτό το θέμα υπάρχει μεγάλη διαφωνία ανάμεσα και στους δικούς μας και στους ξένους αρχαιολόγους.

Πρώτος ο αείμνηστος συμπολίτης μας Κ.Κυριαζής είχε υποστηρίξει από το βήμα του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως ότι η επιγραφή αυτή αναφέρεται στον αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή , που, όταν έκανε εκστρατεία το 971 κατά του ηγεμόνος των Ρώσων Σβιατοσλάβου που είχε καταλάβει τη Βουλγαρία, έκανε την Αδριανούπολη κέντρο των πολεμικών του ενεργειών, όπου είχε τις αποθήκες και των τροφίμων και των πολεμικών εφοδίων. Γι` αυτό νόμιζε ότι ο Τσιμισκής φρόντισε ιδιαίτερα για την ανθεκτικότητα των τειχών της πόλης και ανακαίνισε τον πύργο. Η γνώμη αυτή αν και δε στηρίζεται σε μαρτυρίες και είναι αυθαίρετη, δε βρίσκεται όμως έξω από τα όρια της πιθανότητας και γι` αυτό πολύ επικράτησε.

Άλλος αρχαιολόγος , ο Σπων , διάβασε λάθος την επιγραφή και ανέγραψε το όνομα του αυτοκράτορα ΙΩΑΝΗι . Από αυτόν παρέλαβε ο πολύς Βρίκχιος και δημοσίευσε επίσης λάθος στο C.J.G. , με αριθμό 8980. Και οι δύο απέδωσαν την επιγραφή στον Ιωάννη Η` τον Παλαιολόγο (1425-1448).

Αλλά ο J.H.Mordtmann ανασκευάζοντας τη γνώμη τους , ισχυρίζεται ότι η επιγραφή ανήκει στον αυτοκράτορα Ιωάννη τον Κομνηνό , τον ονομαζόμενο Καλογιάννη (1118-1143). Τη γνώμη αυτή ασπάζεται και ο κ.Μ.Παρανίκας, που ήταν Γυμνασιάρχης Αδριανουπόλεως. Αλλά και η γνώμη αυτή δεν υποστηρίζεται επαρκώς · διότι ο αυτοκράτορας αυτός έχοντας , ως γνωστόν, στραμμένη όλη την προσοχή του κατά των Σελτζούκων της Μικράς Ασίας , δεν είχε τον απαιτούμενο χρόνο , για να στρέψει την προσοχή του και προς την Αδριανούπολη , που εκείνη την εποχή δε διέτρεχε κανένα κίνδυνο , ούτε από τους Βουλγάρους , που ταπεινώθηκαν από το Βασίλειο Βουλγαροκτόνο ,ούτε από τους Πατσινάκες ή άλλους εχθρούς.

Άλλος αρχαιολόγος , ο κ. Ε. Σιδερίδης , ισχυρίζεται ότι η επιγραφή αυτή αναφέρεται στον αυτοκράτορα Ιωάννη Ε` τον Παλαιολόγο ή μάλλον στο συνάρχοντα Ιωάννη ΣΤ` τον Κατακουζηνό και στηρίζει τη γνώμη του ως εξής :Είναι γνωστό , λέει , ότι στις 12 Μαρτίου 1353 έγινε ισχυρός σεισμός σε όλη τη Θράκη , που γκρέμισε τα τείχη πολλών πόλεων της Προποντίδας και μάλιστα της Καλλίπολης . Έτσι άνοιξε το δρόμο στους Τούρκους κατακτητές της χώρας. Τότε φαίνεται ότι ότι έπαθαν βλάβη και τα τείχη της Αδριανούπολης.

Ο Ι. Κατακουζηνός , που ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στην Αδριανούπολη και είχε γύρω του και εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς , δεν μπορούσε παρά να επισκευάσει τα τείχη της πρωτεύουσάς του. Στον ανταγωνισμό του με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ τον Παλαιολόγο , που επισκεύασε έναν τετράγωνο πύργο του τείχους και ανέγραψε στην εξωτερική του επιφάνεια  την επιγραφή

 «Κ(υρι)ε βοήθει τω (ευ)σεβ(ε)στάτω και φιλοχρίστω βασιλεί ημών Μιχαήλ Κομνηνώ τω Παλαιολόγω » (C.J.G. , αριθμός 8755),

ανέγραψε και αυτός πανομοιότυπη επιγραφή στον πύργο . Η γνώμη του κ. Σιδερίδη μου φαίνεται η πιο σωστή.

Την εποχή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων υπήρχε στον πύργο , ίσως και η μέχρι σήμερα σωζόμενη σιδηρόφρακτη πυλίδα , που ονομάζεται πύλη των Καλαθάδων. Το συμπεραίνουμε αυτό από το γεγονός ότι και στην Τουρκοκρατία η αγορά που βρίσκεται δίπλα στον πύργο ονομαζόταν Σεπετσιλέρ Τσαρσισί , δηλαδή αγορά των καλαθάδων . Είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι διατήρησαν τα πράγματα όπως τα βρήκαν και σπάνια μετατόπιζαν μια αγορά σε καινούρια θέση.

Όταν οι Τούρκοι κυρίευσαν την Αδριανούπολη το 1362 ονόμασαν τον πύργο Τεκφούρ Σεράι Καλεσί , δηλαδή αυτοκρατορικό πύργο, επειδή ήταν δίπλα στα αυτοκρατορικά ανάκτορα . Το 1458 ο Σουλτάνος Μεχμέτ ο Β` διάταξε να απαγχονίσουν στον πύργο τον πρίγκιπα Δουσμέ Μουσταφά και πολλούς από τους μεγιστάνες οπαδούς του.

Το 1889 ο νομάρχης Αδριανουπόλεως Χατζή Ιζέτ πασάς κατασκεύασε τον πύργο του ωρολογίου της πόλης που σώζεται . 

Το ρολόι σταμάτησε να λειτουργεί από το έτος 1913 , γιατί οι Βούλγαροι που κατέλαβαν την Αδριανούπολη , όταν έφυγαν πήραν τα μηχανήματά του.

Από το 1889 ο πύργος μετονομάστηκε και πύργος του ωρολογίου και πύργος της πυρκαγιάς (Γιαγκίν κουλεσί) , γιατί σ` αυτόν διέμενε το πυροσβεστικό σώμα . Υπήρχε φύλακας πάνω στον πύργο , μέρα και νύχτα , που ανήγγελλε με ιδιαίτερη κωδωνοκρουσία την εκδήλωση πυρκαγιάς . Ο πάντα έτοιμος πυροσβεστικός λόχος έσπευδε για την κατάσβεσή της.

Από την αρχαιολογική μελέτη του Γ.Ι.Λαμπουσιάδη 
"Περί των τειχών της Αδριανουπόλεως"
Ορεστιάς , 10 Φεβρουαρίου 1923