Οι Καλόγεροι – ο Κιοπέκ Μπέης – Οι Κούκεροι - οι Χούχουτοι

Πολλοί Λαογράφοι, Εθνολόγοι, Ιστορικοί έχουν ασχοληθεί με το θαυμαστό έθιμο που προσφέρει ανεκτίμητο θησαυρό στον κάθε ερευνητή και σημαντική γνώση στο λαό μας. Το έθιμο γίνεται κάθε χρόνο την Δευτέρα της Τυρινής, την Καθαρά Δευτέρα όπως την λέμε. Στους Θρακιώτες του Έβρου και της Ανατολικής Μακεδονίας σαν Κιοπέκ – Μπέης ή και Καλόγερος (καλός γέρος). Σε περιοχές της Ανατολικής Θράκης τον ήξεραν σαν Χούχουτο ή Κούκερο ‘η και σαν Σκυλοδευτέρα. Στο Κωστί της Αν Ρωμυλίας και στη Βυζώ, την πατρίδα του αείμνηστου μεγάλου ποιητή Γεωργίου Βιζυηνού, τους έλεγαν Καλόγερους. Ο ίδιος ο Βιζυηνός έδωσε μια εκπληκτική περιγραφή του καταπληκτικού εθίμου,  στο περιοδικό «Εβδομάς» το 1888 και στη «Θρακική επετηρίδα» της Πόλης κατά το 1897.
Μετά την καταγραφή του Βιζυηνού, ασχολήθηκε η δικιά μας λαογραφική επιστήμη με επικεφαλή τον Νικόλαο Πολίτη αλλά και ξένοι σημαντικότατοι μελετητές όπως οι Ντόκινς, Χάρισον, Φρέιζερ, Καζάροφ, Γουάις, Λίγκμαν, Κόρνφορντ, κ.ά.  και οι καλόγεροι πήραν μια εξέχουσα θέση στην παγκόσμια βιβλιογραφία.
Το έθιμο έχει ένα μαγικό τελετουργικό χαρακτήρα πανάρχαιων θρησκευτικών τελετών (Μικρά Διονύσια (τα κατ΄αγρούς), τα Λήναια, τα Ανθεστήρια, τα μεγάλα Διονύσια). Το έκαναν οι αγρότες της Θράκης, με σκοπό να προκαλέσουν την προκοπή, και γονιμότητα της γης, να φέρουν με άλλα λόγια την καλοχρονιά, την ευετηρία, όπως την έλεγαν οι αρχαίοι.
«…Οι σημερινοί Καλόγεροι και ο Κιοπέκ – Μπέης είναι μια πρωτόγονη αυτοσχεδιαστική μορφή θεάτρου, που έχει όλα τα στοιχείου του αρχαικού σατιρικού και σπέρματα της νεότερης κωμωδίας.
Στις παρεμφερείς προαισθητικές λαικές εκδηλώσεις (πρωτόγονες μορφές του θεατρικού είδους) όπως εκφράζονται στη Θράκη και γενικά στα εθιμικά πανηγύρια όλων των λαών, που διέσωσαν και σήμερα σε  τροποποιημένη μορφή τον τελετουργικό μαγικό χαρακτήρατου Διονυσιασμού, παρουσιάζοντας στην τέλεσή τους, γενικά τρία βασικά στάδια: α) μια οργιαστική έξοδος στην εξοχή για την λατρεία του Θεού (πομπή). Β) μια ανακάλυψη του θύματος για τη θυσία (αγών) και γ)ένας θριαμβευτικός γυρισμός των πιστών με την ανάσταση του Θεού (κώμος).
Αυτά τα τρία στάδια αντιστοιχούν στα τρία βασικά μέρη που χαρακτηρίζουν τη γενική διάρθρωση του δράματος που είναι: α) η πάροδος, β)η περιπέτεια και γ) η έξοδος.
Αξιοσημείωτη είναι η ομοιότητα που υπάρχει στη θεατρική μορφή των Καλόγερων και του Κιοπέκ Μπέη, με το αντίστοιχο, το σατυρικό δράμα του Σοφοκλή, τους Ιχνευτές…στην εμφάνιση των σατύρων χορευτών –Ιχνευτών, που αναζητούν τα χνάρια του κλέφτη των βοδιών του Απόλλωνα, δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσεις το παρδαλό και πολυθόρυβο λεφούσι των οπαδών-συντρόφων του Κιοπέκ-Μπέη-Καλόγερου.
Ύστερα ερχόμαστε στο δεύτερο σκέλος του μύθου των Ιχνευτών που είναι και μια από τις κυριότερες σκηνές της «περιπέτειάς του» είναι η αποκάλυψη που κάνει η νεράϊδα Κυλλήνη στους Σάτυρους, όταν τους εμπιστεύεται το μυστικό που κατέχει είναι η υπερφυσική ανάπτυξη του Θεού Ερμή, που από νήπιο, σε έξι μέρες, έγινε σωστός άνδρας.
Η περίπτωση της γέννησης του Καλόγερου, είναι σαν τον Ερμή που γεννήθηκε απ’ την Νεράϊδα, κόρη του Άτλαντα, τη μαία και τον Δία, σύμφωνα με τον μύθο των Ιχνευτών, με μόνη διαφορά, πως εδώ την μητρότητα του ήρωα επί το «κομικότερον», τη διεκδικεί ένα πανάθλιο γραϊδριο. Κατά τα άλλα η σκηνή διασώζει την αρχαία παράδοση, μαζί με την άλλη παρόμοια γέννηση του Διονύσου, από τον Δία και τη Σεμέλη.Η σκωπτική διάθεση του σατυρικού δράματος και η διακωμώδησή του, διασώζεται κατά τον καλύτερο τρόπο στο Θρακικό έθιμο»
(Κώστας Θρακιώτης: Λαική πίστη και Λατρεία στη Θράκη)

Μετά από αυτά τα γενικά για το έθιμο του Καλόγερου ας προχωρήσουμε στην αναλυτική περιγραφή του τρόπου τέλεσης του εθίμου κατά περιοχή. Να σημειώσουμε ότι ο «Καλόγερος» δεν έχει σχέση με τον ασπασθέντα τον μοναχικό βίο, αλλά σημαίνει «Ο ΚΑΛΟΣ ΓΕΡΟΣ»

Ο Κωστιανός  Καλόγερος

Ο Καλόγερος έθιμο του χωριού Κωστί της Ανατολικής Ρωμυλίας-κέντρο της Αναστενάρικης Λατρείας απασχολεί τους επιστήμονες, Έλληνες και ξένους,  συνεχώς μετά την πρώτη καταγραφή του καθηγητή της Μεγάλης του Γένους Σχολής Αναστασίου Χοτρμουζιάδη. Το έθιμο του καλόγερου, για ένα μεγάλο διάστημα εθεωρείτο ότι χάθηκε, ιδιαίτερα μετά τον βίαιο εκπατρισμό των Κωστιανών το 1914.
Η Κατερίνα Κακούρη το 1952 ανακαλύπτει την επιβίωση του εθίμου στην Αγ. Ελένη Σερρών. Το έθιμο του Καλόγερου ήταν φυσικό να επιβιώσει και σε άλλα χωριά όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες απ’ το Κωστί, όπως στην Μελίκη Ημαθίας. Να πως διηγείται ο Κωστιανός Θύμιος Στρουμπίδης για την τέλεση του εθίμου στο Κωστί:
«Στο Κωστί τη Δευτέρα της πρώτης αποκριάς, έκαναμ’ το Gαλόερο για να διασκεδάζουμ’ κάνουμέ dο και τώρα εδώ στη Μελίκη, μα παλιότερα, κείνα τα κατοπινά χρόνια. Ζούσα μ’ καλά στο Κωστί και γλεdιζάμε και πολύ. Το πουρνό της Δευτέρας πήγαινάμε στο τσορbατζή – γείχαμε τσορbατζήδες κείνα τα χρόνια- και γηλέγαμε dονα: -Τσορbατζή, α κάνουμ’ το Gαλόερο σήμερα;  -Α τόνε κάντε παιδιά είναι συνήθειο του χωριού μας….»
Δεν είναι δυνατόν να δοθούν σ’ αυτό το αφιέρωμα όλες οι πλευρές του εθίμου, παρά μόνο βασικά σημεία.
Ένας ολόκληρος θίασος παίζει τον Καλόγερο. Ο θίασος. όπως πάντα. Είναι αντρικός. Και αποτελείται από τα εξής πρόσωπα:
1. ο Καλόγερος: είναι το κυριότερο πρόσωπο του θιάσου, ο οποίος πρέπει να είναι άνδρας παντρεμένος. Ο Καλόγερος εκλέγεται για να παραστήσει το ρόλο του για 1, 3, 5 χρόνια
2. ο Βασιλιάς: είναι ο δευτεραγωνιστής. πρέπει να είναι και αυτός άνδρας παντρεμένος. Εκλέγεται για να παραστήσει το ρόλο του για 1, 3, 5 χρόνια.
3. Η Κορίτσα: το ρόλο αυτό αναλαμβάνει νέος ανύπαντρος που μεταμφιέζεται σε γυναίκα Εκλέγεται για να παραστήσει το ρόλο του για 1, 3, 5 χρόνια.
4. Ο διάδοχος του Βασιλιά: νέος ανύπαντρος που προηγείται του Βασιλιά.
5. Συνοδοί της Κορίτσας: δύο νέοι ανύπαντροι που την προστατεύουν.
6. οι σιδεράδες ή καπιστράδες: δύο νέοι που κρατούν αλυσίδες, τις περνούν στο λαιμό των συγχωριανών τους και παίρνουν χαράτσια.
7. οι Χαρατσιάροι: κουβαλούν ένα ξύλο στο οποίο έχουν δεμένο ένα καλάθι και μαζεύουν αυγά απ’ τις νοικοκυρές.
8. τα μαλάκια: υποκοριστικό της λέξης δαμάλι.. σέρνουν το άρμα του Βασιλιά και μουτζουρώνουν τους περαστικούς.
9. Συνοδοί διάφοροι: ένας μεγάλος αριθμός συνοδών. Συμμετέχουν στα κεράσματα, χορεύουν και μουτζουρώνουν τον κόσμο.
10. ο εισπράκτορας: που δίνει αποδείξεις όπου γράφονται , συνήθως συμβουλές σεξουαλικού τύπου, όπως: «Ο Κώστας να μην δουλεύει πολύ αλλά να γα…. πολύ» (Να κάνει έρωτα πολύ).
11. ο σπορέας – ζευγολάτης: τελεί το εικονικό όργωμα και την εικονική σπορά.
12. ο Αρχιαναστενάρης: δίνει τη διαταγή για το ξεκίνημα του εθίμου.

Πηγές-βιβλιογραφία:
1. Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Λ. Δανδράκη-το έθιμο του Καλόγερου.
2. Κώστα Θρακιώτη: Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη.
3. Μαρία Μιχαήλ- Δέδε: Ο Κωστιανός Καλόγερος.
4. Κατερίνα Κακούρη: «Διονυσιακά»