Η αρχαία Αδριανούπολη

H αρχαία πόλη

Γεωγραφική θέση, μνημεία.

Η περιοχή όπου είναι σήμερα η Αδριανούπολη κατοικήθηκε κάπου το 3000 π.Χ. και μέχρι την ίδρυση της βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 330 μ. Χ. τα χρόνια ύπαρξής της τα λέμε Αρχαία χρόνια.   

Το ντολμέν, το πρώτο πολύ αρχαίο μνημείο και πριν τον Ορέστη ακόμα. Μεταφέρθηκε έτσι όπως βρέθηκε και κείται στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αδριανούπολης.

Οι  πρώτες φυλές που  κατοίκησαν  την ευρύτερη περιοχή της Θράκης ήρθαν από το οροπέδιο του Αραράτ. Το όνομα Θράκες- και κατά μερικούς Προϊστορικοί Θράκες- το πήραν μετά την εγκατάστασή τους στο χώρο. Ήταν διάσπαρτοι σε πάνω από εκατό ίσως φυλές.

 Υπάρχουν και άλλες απόψεις. Το «Ζω» ως επικρατέστερη κρίνει την ακόλουθη.

Οι ιστορικοί έκριναν ότι είχαν σχέση με τους Πελασγούς και ονομάστηκαν Θρακοπελασγοί. Αυτοί είχαν αναπτύξει ισχυρό πολιτισμό λόγω των εμπορικών επαφών τους με τους Φοίνικες, πολλά στοιχεία του οποίου τα πέρασαν στους ΄Ελληνες.

Θρακικές φυλές υπήρχαν και στη Μικρά Ασία. Π.χ. οι Φρύγες (φρυγοελληνικά φύλα), κατά ένα μεγάλο ποσοστό τους οι Τρώες, και φυσικά οι Οδρύσαι, οι πρώτοι της Ουσκουδάμα, μετέπειτα Ορεστιάδος και εν τέλει Αδριανούπολης.

Προτομή του Ορέστη, όπως έχει φιλοτεχνηθεί από  σύγχρονο Έλληνα γλύπτη, στην αυλή του Πολιτιστικού Πολύκεντρου στην Ορεστιάδα.

Σημειώνουμε ότι από την αρχαία δεν έχει μείνει τίποτε που να το ευχαριστηθεί το μάτι και το μυαλό. Στη δορυφορική φωτογραφία, στην οποία καταφύγαμε, το κόκκινο τραπεζοειδές, προϊόν διδακτικής επινοήσεως, το βάλαμε μόνο για να επισημανθεί το αρχαίο Άστυ, που αργότερα το είπανε Κάστρο.

Στο σχεδιάγραμμα παρατηρούμε τη θέση της πόλης μέσα στη φυσική οχύρωση του ποταμού Τάξου (Τούντζα) προς τη δυτική και τη νότια πλευρά της. Η οχυρωμένη πόλη είχε ένα τραπεζοειδές περίγραμμα, το οποίο περιέκλειε τον αστικό ζωτικό χώρο επιφάνειας πάνω από 360.000 τετραγωνικά μέτρα.

Στη φωτογραφία φαίνονται πολύ καθαρά τόσο ο Έβρος όσο και ο Τούντζας και διακρίνεται το σημείο συμβολής του Άρδα, κάτω αριστερά.

   Ένας  Θραξ ιππέας από τα εκθέματα του μουσείου Αδριανούπολης

Ο μονοκέφαλος αετός των Κομνηνών στο Μουσείο Αδριανούπολης

Μια ιχνογραφία ενός από τους πύργους που υπήρχαν κατά διαστήματα 

καθ’ όλο το μήκος  των τειχών 

πλάι σε μια από τις αρχαίες εισόδους της πόλης.

Ο πύργος του Τσιμισκή πιθανολογείται ότι μπορεί να ήταν του Μιχαήλ  Παλαιολόγου, του αυτοκράτορα της ανάκτησης της ΚΠολης από τους Λατίνους το 1261, καθώς μαρτυρείται από μια μαρμάρινη πλάκα με την ιαμβική επιγραφή, η οποία βρίσκεται στο Μουσείο της Αδριανούπολης, όπου μεταφέρθηκε από το Νάρθηκα της Μητρόπολης.

Το πιθανότερο είναι να μη συμβαίνει κάτι τέτοιο, να έχει κτίσει δηλαδή τον πύργο ο Μιχαήλ ο Παλαιολόγος αλλά να τον έχει επιδιορθώσει κατά το έτος 1265 για να προφυλάξει την πόλη από τις επιδρομές των Βουλγάρων, που εξωθούντο από τον εξωμότη Κωνσταντίνο Τείχο.

Με αφορμή αυτή την αναφορά το «Ζω» θα μπορούσε να σχολιάσει πως, αφότου υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται αλλά ξεχνούν πως θα πεθάνουν κιόλας, πράγμα που θα μπορούσε να τους συγκρατεί από το να είναι ανταγωνιστικοί μέχρις εξόντωσης του συνανθρώπου τους, θα υπάρχουν και οι καλοί και οι κακοί για να ισορροπεί το οικοσύστημα.

Γιατί αν ήταν όλοι καλοί, βαρεμάρα τάχα…

Και η επιγραφή όπως διαβάστηκε:

ΑΝΑΞ ΜΙΧΑΗΛ ΑΥΣΟΝΩΝ  ΟΝΤΩΣ  ΚΛΕΟΣ ΛΥΤΡΩΣΙΝ ΕΥΡΕ

ΔΙΟΝΗ Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΥΡΓΩΜΑ ΤΕΥΧΕΙ  ΚΑΤΕΝΑΝΤΙ  ΒΑΡΒΑΡΩΝ  ΜΑΧΑΣ  ΠΡΟΣΑΥΤΩΝ ΑΠΤΟΗΤΟΝ ΚΑΘΑΠΑΞ

Και ολίγον τείχος. (Την ώρα που πήγα για τη φωτογράφιση, κάποιος, που δήλωνε αρχαιολόγος, επέμενε πως ήταν ξερολιθιά, χωρίς αμμοκονίαμα, αλλά ήταν τόσο λεπτομερώς πελεκημένες οι πέτρες, ώστε απέδιδαν σχεδόν συμπαγές σώμα). ΄Eτσι για γεύση, εκεί κοντά στον πύργο του Τσιμισκή.

Ορατή επίσης και η τάφρος.

Και η μαρμάρινη επιγραφή που προκαλεί τα διλήμματα.

Οι πύλες της πόλης μέχρι και τον προπαρελθόντα αιώνα  ήταν ορατές χωρίς να είναι απόλυτα εμφανής  η τάφρος από την οποία και  περιστοιχιζόταν.

Το τείχος ή καλύτερα τα τείχη ήταν μεγαλοπρεπέστατα, ως αναφέρει ο ιατρός Κ. Κουρτίδης, στην περί Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μελέτη του, καθώς τονίζει ότι «περιέκλειον το άστυ, κοινώς Κάστρο, όπως γενικώς ελέγετο η Αδριανούπολις εις όλην την πέριξ αυτής Θράκην», πέρναγαν από τις ενορίες του Αγίου Στεφάνου, της Μητρόπολης και του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκονταν έξω (;) από τα τείχη και του Αγίου Δημητρίου, του Προδρόμου, των Ταξιαρχών και του Χριστού, που ήταν μέσα.  

Τα τείχη αυτά κατεδαφίστηκαν μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και τα υλικά τους χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση των στρατώνων και του νοσοκομείου, αλλά και για την ανέγερση του ελληνικού Γυμνασίου και του Ζαππείου Παρθεναγωγείου, σαν μια μορφή αποζημίωσης προς αυτούς που είχαν τα σπίτια τους κολλημένα στα τείχη από μέσα και έξω, που οι Αρχές τα κατεδάφισαν.

Από τα τείχη αυτά το μόνο που απόμεινε είναι ο πύργος του Ρολογιού, ή Πύργος του Τσιμισκή καθώς προαναφέραμε και τούτο προκύπτει  συμπερασματικά από την επιγραφή

ΚΥΡΙΕ ΒΟΗΘΕΙ ΤΩ ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΩ ΚΑΙ

ΦΙΛΟΧΡΙΣΤΩ ΒΑΣΙΛΕΙ ΗΜΩΝ ΙΩΑΝΝΗ

που αποτελείται από μεγάλα πλίνθινα εντοιχισμένα γράμματα στην επιφάνεια του Πύργου.

Την εντοιχισμένη αυτή γραφή απεκάλυψε το 1553 ο γερμανός Χάνς  Ντέρνσβαμ.

  Η διαφορά αναφορικά προς την πιθανότητα κτήσεως του πύργου από τον Ιωάννη τον Τσιμισκή ή τον Ιωάννη Καντακουζηνό είναι ένα μικρό θέμα, αλλά  η λογική της χρυσής τομής μας αφήνει να πούμε πως κτίστηκε επί Τσιμισκή και λεγόταν του Τσιμισκή, επιδιορθώθηκε δε επί Κατακουζηνού, που πάτησε αυτά τα μέρη και επιπροσθέτως, επειδή στέφθηκε αυτοκράτορας σ’ αυτόν τον πύργο, μετά από τη στέψη του το μετονόμασαν σε Κατακουζηνού. 

Ο  Κ. Κουρτίδης πάντως επιμένει ότι είναι « ιστορικώς ορθότερον» να τον αποκαλούμε του Κατακουζηνού.

Το «Ζω» όμως βλέπει το θέμα λίγο συναισθηματικότερα. 

Το τείχος είχε ύψος πάνω από έξι ως δέκα μέτρα και στα σημεία που δεν είχε και την προστασία του ποταμού ήταν υψηλότερο μέχρι και δεκαπέντε μέτρα. Στις τέσσερις γωνίες είχε  στρογγυλούς πύργους, με διάμετρο δέκα δώδεκα μέτρων, ενώ οι ενδιάμεσοι πύργοι ήταν τετράγωνοι.

Σήμερα σώζεται μόνον ένας, αυτός του Τσιμισκή, στο βορινό ανατολικό άκρο και λέγεται και πύργος του Ρολογιού, διότι προς τα τέλη του 19^ου αιώνα -1894- προστέθηκε μια τριώροφη επέκταση, ξύλινη στην αρχή, κτιστή εν συνεχεία και τοποθετήθηκαν οι τέσσερις όψεις του ρολογιού  του Δήμου. Με το σεισμό του 1912 όμως, επειδή έπαθε ζημιά και δεν ήταν ασφαλής η τριώροφη αυτή προσθήκη, κατεδαφίστηκε με δυναμίτιδα.

 Χρησιμοποιήθηκε και ως παρατηρητήριο επισήμανσης πυρκαϊών και πήρε διάφορες κατά καιρούς ονομασίες από αυτοκράτορες του Βυζαντίου, όπως τον Τσιμισκή, και τον Κατακουζηνό και πέρα από αυτήν του Ρολογιού του Αίλιου Αδριανού ή Ηλί Μπουργού (θρύλος) ή της Πυρκαϊάς ή της Μακεδονίας.

Τονίζουμε πως μπορεί ν’ ακουστούν πολλοί θρύλοι, αλλά αυτό ας το αναλάβει να το καθαρίσει η λαογραφία. Εδώ απλά κατονομάζονται…

Ό,τι απόμεινε από τον πύργο του Τσιμισκή 

μετά την ανατίναξη της πρόσθετης  τριώροφης κατασκευής, 

η  οποία  κρίθηκε επικίνδυνη μετά το σεισμό του 1953  

Στη φωτογραφία φαίνεται η στιγμή της ελεγχόμενης έκρηξης 

της δυναμίτιδας στον πύργο.

Οι δήθεν βλάβες από σεισμό ήταν η αιτία.

Κατά μίαν άλλην εκδοχή ο πύργος του ρολογιού ή Μακεδονίας δυναμιτίστηκε επειδή τάχα ήταν έκτρωμα ανάμεσα στους πολύ όμορφους μιναρέδες των γύρω τζαμιών.

Ιωάννης Αλατζάς

" Ζω την Αδριανούπολη "

Αδριανούπολη 2014